Chữ Maya
Chữ Maya, còn được gọi là Văn tự Maya (Maya glyphs), là hệ thống chữ viết bản địa của nền văn minh Maya ở Trung Mỹ và là hệ thống chữ viết duy nhất của vùng Trung Mỹ đã được giải mã đáng kể. Những bản khắc sớm nhất được tìm thấy có thể xác định là của người Maya có từ thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên ở San Bartolo ở Guatemala[1][2]. Chữ viết của người Maya được sử dụng liên tục trên khắp Trung Mỹ cho đến khi người Tây Ban Nha chinh phục người Maya vào thế kỷ 16 và 17.
Người Maya đã sử dụng các biểu đồ được bổ sung bằng một tập hợp các ký tự âm tiết, có chức năng hơi giống với chữ Nhật Bản hiện đại. Chữ viết Maya được các nhà thám hiểm châu Âu đầu thế kỷ 18 và 19 gọi là "chữ tượng hình" những người tham quan nhận thấy hình dáng tổng thể của nó gợi nhớ đến chữ tượng hình Ai Cập (chữ nêm), mặc dù hai hệ thống này không liên quan đến nhau. Mặc dù các ngôn ngữ Maya hiện đại hầu như được viết hoàn toàn bằng bảng chữ cái Latinh chứ không phải chữ Maya[3][4] (do sự cai trị của thực dân châu Âu) nhưng hiện nay đã có những phát triển gần đây khuyến khích sự hồi sinh của hệ thống chữ tượng hình Maya.
Bảng âm tiết
[sửa | sửa mã nguồn]| a | e | i | o | u | |
|---|---|---|---|---|---|
    |
  |
  |
 |
       
| |
| b |    |
   |
 |
 
| |
| ch /tš/ |
    |
 |
  |
 |
|
| ch' |   |
 |
|||
| h /h/ |
 |
 |
  |
 |
|
| j /x/ |
   |
  |
   |
  |
|
| k |    |
  |
  |
 |
 
|
| k' |   |
 |
 |
 |
 
|
| l |   |
 |
   |
 |
|
| m |     |
 |
  |
 |
 
|
| n |    |
   |
  |
  |
  
|
| p |   |
 |
 |
| |
| s |      |
 |
 |
| |
| t |      |
 |
  |
   |
|
| t' | 
| ||||
| tz /ts/ |
 |
 |
  |
| |
| tz' |  |
 |
 
| ||
| w |   |
 |
 |
 |
|
| x /š/ |
 |
 |
 |
| |
| y /j/ |
  |
  |
 |
  |
|
| a | e | i | o | u |
Chú thích
[sửa | sửa mã nguồn]- ^ Saturno, William A., David Stuart, and Boris Beltrán. (2006). “Early Maya Writing at San Bartolo, Guatemala” (PDF). Science. 311 (5765): 1281–1283. Bibcode:2006Sci...311.1281S. doi:10.1126/science.1121745. PMID 16400112. S2CID 46351994.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ “Symbols on the Wall Push Maya Writing Back by Years”. The New York Times. 10 tháng 1 năm 2006. Truy cập ngày 12 tháng 5 năm 2010.
- ^ Houston, Stephen D.; Robertson, John; Stuart, David (2000). “The Language of Classic Maya Inscriptions”. Current Anthropology. 41 (3): 321–356. doi:10.1086/300142. ISSN 0011-3204. PMID 10768879. S2CID 741601.
- ^ Kettunen & Helmke 2020, tr. 13.
Thư mục
[sửa | sửa mã nguồn]- Coe, Michael D.; Van Stone, Mark L (2005). Reading the Maya Glyphs. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28553-4.
- Coe, Michael D. (1992). Breaking the Maya Code. London: Thames & Hudson. ISBN 0-500-05061-9.
- Gronemeyer, Sven (2012). “Statements of Identity: Emblem Glyphs in the Nexus of Political Relations”. Trong Jarosław Źrałka; Wiesław Koszkul; Beata Golińska (biên tập). Maya Political Relations and Strategies. Proceedings of the 14th European Maya Conference, Cracow, 2009. Contributions in New World Archaeology. 4. Cracow: Polska Akademia Umiejętności and Uniwersytet Jagielloński. tr. 13–40.
- Guéguen-Leclair, Guy (2012). Écriture maya. L'Alphabet consonantique dans les anciens textes mayas (Research papers).
- Houston, Stephen D. (1993). Hieroglyphs and History at Dos Pilas: Dynastic Politics of the Classic Maya. Austin: University of Texas Press. ISBN 0-292-73855-2.
- Houston, Stephen D. (1986). Problematic Emblem Glyphs: Examples from Altar de Sacrificios, El Chorro, Rio Azul, and Xultun. Research Reports on Ancient Maya Writing, 3. Washington D.C.: Center for Maya Research. ASIN B0006EOYNY. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 24 tháng 2 năm 2021. Truy cập ngày 13 tháng 3 năm 2023.
- Kettunen, Harri; Helmke, Christophe (2020). Introduction to Maya Hieroglyphs (PDF) (bằng tiếng Anh, Tây Ban Nha, Pháp, Ba Lan, Đan Mạch, Slovak, và Ý). Wayeb. Truy cập ngày 11 tháng 11 năm 2021.
- Lacadena, Alfonso; Wichmann, Søren (2004). “On the Representation of the Glottal Stop in Maya Writing”. The Linguistics of Maya Writing. Salt Lake City: University of Utah Press. tr. 103–162.
- Lacadena García-Gallo, Alfonso; Ciudad Ruiz, Andrés (1998). “Reflexiones sobre la estructura política maya clásica”. Trong Andrés Ciudad Ruiz; Yolanda Fernández Marquínez; José Miguel García Campillo; Maria Josefa Iglesias Ponce de León; Alfonso Lacadena García-Gallo; Luis T. Sanz Castro (biên tập). Anatomía de una Civilización: Aproximaciones Interdisciplinarias a la Cultura Maya (bằng tiếng Tây Ban Nha). Madrid: Sociedad Española de Estudios Mayas. ISBN 84-923545-0-X.
- de Landa, Diego (1566) [From 1958 Porrua edition, with page numbers in parenthesis]. Prager, Christian (biên tập). “Relacion de las Cosas de Yucatán” (PDF) (xuất bản 2002) – qua Wayeb.org.
- Lebrun, David (Director) Guthrie, Rosey (producer) (2008). Breaking the Maya Code (Documentary). Night Fire Films. ASIN B001B2U1BE.
- Mathews, Peter (1991). “Classic Maya emblem glyphs”. Trong Culvert, T. Patrick (biên tập). Classic Maya Political History: Hieroglyphic and Archaeological Evidence. School of American Research Advanced Seminars. Cambridge and New York: Cambridge University Press. tr. 19–29. ISBN 0-521-39210-1.
- Marcus, Joyce (1976). Emblem and State in the Classic Maya Lowlands: an Epigraphic Approach to Territorial Organization. Dumbarton Oaks Other Titles in Pre-Columbian Studies. Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Harvard University Press. ISBN 0-88402-066-5.
- McKillop, Heather (2004). The ancient Maya : new perspectives. New York, N.Y.: W. W. Norton & Company, Inc. ISBN 978-0-393-32890-5.
- Montgomery, John (2004). How to Read Maya Hieroglyphs. Hippocrene Practical Dictionaries. New York: Hippocrene Books. ISBN 978-0-7818-1020-3.
- Montgomery, John (2002). Dictionary of Maya Hieroglyphs. New York: Hippocrene Books. ISBN 978-0-7818-0862-0.
- Saturno, William A.; Stuart, David; Beltrán, Boris (3 tháng 3 năm 2006). “Early Maya writing at San Bartolo, Guatemala” (PDF Science Express republ.). Science. 311 (5765): 1281–3. Bibcode:2006Sci...311.1281S. doi:10.1126/science.1121745. PMID 16400112. S2CID 46351994. Truy cập ngày 15 tháng 6 năm 2007.
- Schele, Linda; Miller, Mary Ellen (1992) [1986]. Blood of Kings: Dynasty and Ritual in Maya Art. Justin Kerr (photographer) . New York: George Braziller. ISBN 0-8076-1278-2.
- Schele, Linda; Freidel, David (1990). A Forest of Kings: The Untold Story of the Ancient Maya. New York: William Morrow. ISBN 0-688-07456-1.
- Soustelle, Jacques (1984). The Olmecs: The Oldest Civilization in Mexico. New York: Doubleday and Co. ISBN 0-385-17249-4.
- Stuart, David; Houston, Stephen D. (1994). Classic Maya Place Names. Dumbarton Oaks Pre-Columbian Art and Archaeology Series. 33. Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Harvard University Press. ISBN 0-88402-209-9.
- Tedlock, Dennis (2010). 2000 Years of Mayan Literature. California: University of California Press. ISBN 978-0-520-23221-1.
- Thompson, John Eric Sidney (1978). Maya hieroglyphic writing: An introduction (Civilization of the American Indian series). California: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061095-8-9.
- Van Stone, Mark L (2010). 2012: Science and Prophecy of the Ancient Maya. California: Tlacaelel Press. ISBN 978-0-9826826-0-9.
